Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης αποτελεί μια ολοένα και σημαντικότερη συνιστώσα της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ). Προωθεί την αειφόρο ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης, αντιμετωπίζοντας τα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.
Το LEADER (Liaisons Entre Actions de Développement de l' Economie Rurale – Δεσμοί μεταξύ δράσεων για την ανάπτυξη της οικονομίας του αγροτικού χώρου) αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ. Όπως υποδηλώνει το όνομά της, πρόκειται για μια μέθοδο δραστηριοποίησης και υλοποίησης της αγροτικής ανάπτυξης σε τοπικές αγροτικές κοινότητες και όχι για μια παγιοποιημένη σειρά μέτρων προς εφαρμογή.
Η πείρα έχει δείξει ότι το Leader μπορεί να επιφέρει πραγματική διαφορά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων στις αγροτικές περιοχές, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξεύρεση καινοτόμων απαντήσεων σε παλαιά και νέα αγροτικά προβλήματα και να καταστεί ένα σημαντικό εργαλείο για την οικοδόμηση τοπικών ικανοτήτων και τον πειραματισμό νέων τρόπων αντιμετώπισης των αναγκών των αγροτικών κοινοτήτων.
Το LEADER/CLLD υλοποιείται μέσω της εφαρμογής της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (CLLD) και βασίζεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Κατά τις προηγούμενες περιόδους προγραμματισμού, αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν γνωστά ως «μέθοδος LEADER» ή οι «7 αρχές του LEADER». Τα κύρια χαρακτηριστικά της CLLD είναι τα εξής:
- Εστίαση σε συγκεκριμένες υποπεριφερειακές ζώνες και εδάφη που ορίζονται από τον τοπικό πληθυσμό βάσει προσέγγισης από τη βάση προς την κορυφή·
- Σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα = ομάδα τοπικής δράσης (ΟΤΔ), η οποία αντιπροσωπεύει την περιοχή και τον πληθυσμό της και καθοδηγεί τη διαδικασία ανάπτυξης χωρίς καμία ομάδα συμφέροντος ή δημόσια αρχή να κατέχει την πλειοψηφία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων·
- Τοπική στρατηγική η οποία χαράσσεται και υλοποιείται μέσω μιας συμμετοχικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων από τη βάση προς την κορυφή, η οποία οργανώνεται από ΟΤΔ, με στόχο την αντιμετώπιση των πλέον επειγουσών αναγκών της περιοχής·
- Πολυτομεακή στρατηγική τοπικής ανάπτυξης για την ενίσχυση και τη σύνδεση του τοπικού δυναμικού ανάπτυξης διαφόρων τομέων, με στόχο την επίτευξη τοπικών στόχων·
- Καινοτομία ως οριζόντιος στόχος στην ανάπτυξη της περιοχής της ΟΤΔ·
- Δικτύωση μεταξύ των φορέων στην περιοχή της ΟΤΔ, μεταξύ των ΟΤΔ και άλλων συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, με στόχο την οικοδόμηση ισχυρότερων θεμελίων για τη μεταφορά γνώσης και την ανταλλαγή εμπειριών·
- Συνεργασία μεταξύ τοπικών φορέων και μεταξύ ΟΤΔ από διαφορετικές περιοχές εντός του κράτους μέλους, στην ΕΕ και εκτός αυτής.
Η πρώτη εφαρμογή των προγραμμάτων LEADER στη χώρα μας, καθώς και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έγινε το έτος 1991 ως Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER, η οποία αποτέλεσε την αρχή μίας νέας προσέγγισης στην πολιτική αγροτικής ανάπτυξης. Μέσω της LEADER στηρίχθηκε η ολοκληρωμένη και πολυτομεακή ανάπτυξη, ενώ παράλληλα δόθηκε η ευκαιρία στις τοπικές κοινωνίες να σχεδιάσουν και να επιλέξουν οι ίδιες τον τρόπο και τη "διαδρομή" ανάπτυξή τους.
Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα της πρώτης πειραματικής εφαρμογής και η διαπίστωση ότι η Πρωτοβουλία συνέβαλε, αντιστρόφως ανάλογα με τον προϋπολογισμό της, στην ενεργοποίηση των τοπικών πληθυσμών, οδήγησαν σε ένα πιο συστηματικό και ολοκληρωμένο σχεδιασμό της, το LEADER II. Κατά την 2η Προγραμματική Περίοδο η πρωτοβουλία στόχευε στην περαιτέρω ενεργοποίηση του τοπικού πληθυσμού για τον σχεδιασμό εκ των κάτω προς τα επάνω στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης.
Η συνέχιση της Πρωτοβουλίας κατά την 3η Προγραμματική Περίοδο, μέσω της ΚΠ LEADER+, η οποία κινήθηκε στη λογική και τη φιλοσοφία των προηγούμενων εφαρμογών, προσπάθησε να εισάγει αλλά και να ενδυναμώσει τους δεσμούς συνεργασίας κυρίως μεταξύ των τοπικών φορέων και κοινωνικών ομάδων προς αποτέλεσμα εφαρμογής μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Μετά την εμπειρία τριών περιόδων προγραμματισμού, η πρωτοβουλία LEADER είχε φτάσει σε επίπεδο ωριμότητας ώστε να εφαρμοστεί στις αγροτικές περιοχές στο πλαίσιο του Άξονα 4 του ΠΑΑ 2007-2013 εξυπηρετώντας βασικούς στόχους αυτού. Παράλληλα, για πρώτη φορά η πρωτοβουλία εφαρμόστηκε με επιτυχία και στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας 2007-2013.
Κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020, η προσέγγιση LEADER διατηρεί το βασικό στοιχείο της εκ των κάτω προς τα επάνω προσέγγισης στο σχεδιασμό πολυτομεακών τοπικών στρατηγικών και παράλληλα δόθηκε η δυνατότητα της πολυταμειακής προσέγγισης (CLLD) καθώς και της διεύρυνσης των περιοχών εφαρμογής.
Κατά την προγραμματική περίοδο 2023-2027 το LEADER θα αποτελέσει για μια ακόμα φορά ένα βασικό εργαλείο ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών ως ξεχωριστή παρέμβαση του Στρατηγικού Σχεδίου της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής τουλάχιστον στο 5% των πόρων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). Η φιλοσοφία σχεδιασμού και εφαρμογής του διατηρούνται ανέπαφες με στόχο την επίτευξη συμπληρωματικότητας των τοπικών στρατηγικών με τις δράσεις των λοιπών ευρωπαϊκών ταμείων και τις σχετικές εθνικές πολιτικές ανάπτυξης.
Δεδομένης όμως της διαφοροποίησης των αναγκών των αγροτικών περιοχών αλλά και των απρόβλεπτων γεγονότων και φαινομένων, όπως η πανδημία COV-19, οι πυρκαγιές και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που έχουν δημιουργήσεις αρνητικές περιπτώσεις στις περιοχές αυτές ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ανάπτυξη συνεργατικών δράσεων και πρωτοβουλιών με κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση.
Βασικά στοιχεία των τοπικών στρατηγικών σε αυτή την νέα προγραμματική περίοδο είναι και υλοποίηση δράσεων σύμφωνα με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας (Green Deal) και της Πράσινης Βίβλου για την αγροτική ανάπτυξη, η καινοτομία για την αντιμετώπιση των κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων, η προώθηση της κυκλικής οικονομίας και της βιοικονομίας, η αξιοποίηση των ΤΠΕ και η ανάπτυξη των πολιτικών των «Έξυπνων Χωριών» (Smart Villages) για την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση χρόνιων προβλημάτων μικρών υπο-περιοχών των περιοχών LEADER.
